Na jakość warunków edukacyjnych wpływa właściwe zagospodarowanie przestrzeni. Dobre wyposażenie wnętrza i zagospodarowanie ogrodu, podwórka, placu zabaw to takie, które pozwala dziecku na zaspokajanie podstawowych potrzeb rozwojowych. To fakt, który łatwo sobie uświadamiają nauczyciele przedszkoli i szkół. Rzadko jednak zdajemy sobie sprawę, że aranżacja przestrzeni jest jednym z elementów składowych metodyki pracy nauczyciela.

W działalności pedagogicznej wystrój i sposób adaptacji miejsca, w jakim się ona odbywa, warunkuje: zdrowy rozwój dzieci, ich pomyślną adaptację, jakość kontaktów społecznych, budowanie atmosfery życzliwości, możliwość uczenia się rozumienia otaczającego świata, samodzielne działania dziecka budujące jego wiedzę i umiejętności. Psychologowie przyznają, że sprzęty i zabawki otaczające dziecko, a także kolorystyka pomieszczenia, sprzyjają bądź ograniczają kształtowanie się jego sfery psychofizycznej, wpływają na zabawę, uczenie się, wspierają lub hamują aktywności ruchowej.

Jaka więc kolorystyka byłaby najodpowiedniejsza dla dzieci w wieku przedszkolnym? Nasza odpowiedź brzmi: po prostu ciepła. Stonowane barwy, przewaga brzoskwini, różu, koloru piasku pustyni. Na tym tle łatwo jest patrzeć na pomoce dydaktyczne, które dobrze komponują się, kiedy są w czystych kolorach podstawowych. Odpowiednie są drewniane meble. Unikamy barw ostrych i zimnych. Jeśli w jakimś kąciku zdecydujemy się zastosować błękit, np. w miejscu wypoczynkowym, to powinno być on stonowany i ocieplony. Gdy mamy do dyspozycji wysokie pomieszczenia o białych ścianach, nawet u dorosłych wywołujące wrażenie zagubienia, należy przystosować je do potrzeb małych dzieci. Dlatego wtedy tworzymy małe kąciki z daszkami, pod którymi dziecko może doznać osłonięcia i otulenia. Ogromne okna, dobrze sprawdzające się w pochmurne dni, wymagają przysłonięcia podczas silnego nasłonecznienia. Światło ze starych jarzeniówek oświetlające ściany pełne dydaktycznych, sztywnych plansz, nie jest najbardziej odpowiednie dla małych dzieci w wieku przedszkolnym. Dodatkowo nadmiar plansz wprowadza zbędny chaos, sztywność i chłód.

Aranżacja wnętrza przedszkolnego jest zadaniem nauczyciela. Przez odpowiednie wyposażenie sali tworzy on warunki dla rozwoju psychofizycznego dzieci. Wyposażenie sprzyja lub nie, zaspokojeniu potrzeby kontaktu emocjonalnego i społecznego, potrzeby poznawania i bezpieczeństwa, aktywności i eksploracji. Przyjęcie powyższej perspektywy pobudza do szukania różnorodnych, wielofunkcyjnych zabawek i narzędzi, skrupulatnie dobranych pod kątem wartości estetycznych, edukacyjnych, technicznych i rozwojowych.

Małe dzieci dobrze czują się w przestrzeni, którą mogą “ogarnąć” własnymi siłami. A zatem w niezbyt dużych pomieszczeniach, uwielbiają bawić się w małych kącikach, gdzie nisko zwiesza się sufit. Z drugiej strony potrzebują również przestrzeni do realizacji dynamicznych zabaw ruchowych i konstrukcyjnych.

Jak można pogodzić takie potrzeby? Łatwo, jeśli zastosujemy ruchome elementy wyposażenia sali, np. drewniane koziołki i płachetki materiału, zwieszające się z sufitu. Dzięki takiej aranżacji, sala dziecięca może pełnić wiele funkcji. Pozwala dzieciom i nauczycielowi odpowiednio, w stosunku do aktualnych potrzeb, kreować przestrzeń.

To od nas nauczycieli dzieci uczą się estetyki i kanonów piękna. Warto więc ozdabiać sale reprodukcjami mistrzów, a nie zinfantylizowanymi, często groteskowymi bohomazami. Nie bójmy się też naszych własnych pomysłów i twórczości plastycznej. Rozwijamy się przecież razem z dziećmi i dzięki nim. Próby podejmowane przez dorosłego opiekuna, przewodnika, stanowią oparcie dla dzieci. Nauczyciel, który stara się stworzyć ładne otoczenie, staje się wzorem do naśladowania. Z czasem również dzieci uczą się, jak można pięknie i ciekawie poukładać eksponaty w kąciku przyrodniczym, czy ułożyć bukiety z zebranych liści.

Bardzo trudno jest organizować proces uczenia się dzieci bez odpowiednio dobranych przedmiotów. Dzieciom nie jest obojętne, czym, w co i jak się bawią. Podstawowe znaczenie ma zaspokajanie aktualnych potrzeb rozwojowych. Ciekawe i stymulujące przedmioty, zabawki, instrumenty, “skrzynie skarbów” inspirują dzieci do odkrywania, rozwijania wyobraźni i działania. Proponujemy zaobserwować, jak długo i z jakim zaangażowaniem dzieci bawią się “zabawką gotową”, która daje jedną tylko możliwość, ponieważ jest to np. wóz strażacki naśladujący prawdziwy z najdrobniejszymi nawet szczegółami. Może on być bardzo pożyteczną pomocą dydaktyczną, wspomaga wiedzę, ale nie wyobraźnię.

Przyjrzyjmy się również jak pomysłowo i wielostronnie rozwija się zabawa wokół kilku krzesełek, pieńka przyniesionego z ogrodu i małego kocyka po młodszym braciszku. Dzieci tworzą wóz strażacki z krzesełek, zrolowanym kocykiem jak sikawką “gaszą” pożar, który wyobrażają sobie ustawiając pieniek w roli płonącej komórki. Po chwili pieniek jest stołem, na którym kocyk leży jako obrus, dzielni strażacy jedzą pyszne dania z kamyków, kory i patyczków, których pełno wokół przedszkolnego budynku. Oprócz dostępu do zwykłych zabawek warto więc zapewnić dzieciom dostęp do zabawek niespecyficznych, pobudzających wyobraźnię1 oraz bogaty materiał przyrodniczy.

Duże znaczenie dla zdrowego rozwoju dzieci ma umożliwienie im swobodnego dostępu do różnorodnych materiałów plastycznych, zabawek, książek, kącików tematycznych itp. Dostępność przedmiotów jest jedną z cech najbardziej stymulujących aktywność dzieci, obok “otwartości” i prostoty zabawek oraz niezwykle potrzebnej, wspierającej i zachęcającej postawy nauczyciela.

Już samo usytuowanie nauczyciela w sali dziecięcej, wiele mówi nam o relacjach, jakie panują w danej grupie. Jeżeli nauczyciel znajduje się zwykle w dużej odległości od dzieci, za swoim biurkiem, można mówić o autorytarnym stylu porozumiewania się, aranżowanym organizacją przestrzeni. Nie sprzyja to prowadzeniu dialogu i stwarza chłód między nauczycielem a dziećmi.

Przebywanie nauczyciela wśród dzieci i wspólne wykonywanie wielu działań jest cennym elementem w edukacji społecznej najmłodszych. Informuje o chęci nawiązania bliskiego kontaktu i akceptacji. W takim klimacie dzieci dobrze się czują, chętniej i efektywniej pracują.

Nieodłącznym elementem aranżacji przestrzeni jest stworzenie miejsc odpowiednich dla swobodnej aktywności dzieci, sprzyjających współdziałaniu w zespole. Przez umożliwienie dzieciom swobodnej zmiany otoczenia2 realizowana jest zasada dwupodmiotowości, zgodnie z którą nauczyciel jest świadomy, że dziecko posiada kompetencje w wielu dziedzinach i odpowiednio przygotowanych warunkach samo konstruuje swoją wiedzę.

Na koniec warto jeszcze raz podkreślić, że to nauczycielka zagospodarowuje i aranżuje przestrzeń, w której znajduje się grupa. Rozumie, jak ważny jest wpływ otoczenia na samopoczucie i psychikę dzieci. Unika zbyt jaskrawych kolorów, które mogą męczyć, nużyć i rozpraszać dzieci. Przesyt niestarannie wybranych i chaotycznie rozmieszczonych elementów dekoracyjnych nie sprzyja koncentracji uwagi – daje wrażenie nieporządku, w którym poszczególne elementy stają się niewidoczne. Dzieci dobrze czują się i rozwijają w otoczeniu stymulującym do aktywności, uporządkowanym i jednocześnie bogatym w przedmioty pobudzające ożywcze działanie wyobraźni, w miłym i ciepłym wnętrzu.

Przypisy

1 Wyobraźnia przecież jest tą siłą człowieka, która w późniejszych latach edukacji umożliwia operowanie abstrakcyjnymi pojęciami matematyki, fizyki, chemii. Otwiera na umiejętność ukazywania piękna i dobra, które często znajduje wyraz w twórczości poetyckiej, czy ogólniej-literackiej.

2 Jak zostało to ukazane w opisie zabawy w straż pożarną na str. 2 niniejszego opracowania.

Zdjęcia z Przedszkola Integracyjnego nr 6 w Warszawie

Do pobrania

Znaczenie otoczenia w wychowaniu (PDF - 308 KB)

Do góry   Wstecz